5 Cách Giúp Trẻ Mắc Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Phát Triển Ngôn Ngữ

Hành trình cùng con vượt qua những thách thức của ASD (Rối loạn Phổ Tự kỷ) là một hành trình cần tình yêu và khoa học. Đặc biệt, việc giúp trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ là một trong những ưu tiên hàng đầu. Nhiều gia đình có trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ thường lo lắng khi con chậm nói hoặc không thể diễn đạt nhu cầu. Tuy nhiên, bằng việc áp dụng các phương pháp can thiệp đúng đắn tại nhà, bạn chính là người thầy tốt nhất giúp con bạn mở khóa tiềm năng ngôn ngữ.

Bài viết này đi sâu vào 5 cách tiếp cận thực hành được các chuyên gia giáo dục đặc biệt khuyên dùng, nhằm hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ một cách tự nhiên và hiệu quả.

I. Test Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Nên Được Thực Hiện Khi Nào?

Trước khi bắt đầu bất kỳ chương trình can thiệp nào, việc chẩn đoán chính xác là bước tối quan trọng. Nếu bạn nghi ngờ, hãy chủ động tìm kiếm các công cụ test rối loạn phổ tự kỷ theo khuyến nghị của các bác sĩ nhi khoa và tâm lý lâm sàng. Việc phát hiện sớm và can thiệp ngay sau khi chẩn đoán sẽ tạo ra “cửa sổ vàng” để tối ưu hóa kết quả can thiệp ngôn ngữ cho trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ.

Phụ huynh không cần chờ đợi đến khi trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ đạt đến một mốc tuổi nhất định mới bắt đầu quan sát. Thực tế, các bác sĩ nhi khoa tại Việt Nam và quốc tế khuyến nghị sàng lọc ASD trong các lần khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 18 tháng và 24 tháng tuổi. Các dấu hiệu “cờ đỏ” bao gồm: 

• Trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ không có giao tiếp bằng mắt
• Không phản hồi khi gọi tên
• Không chỉ tay hoặc có hành vi lặp đi lặp lại

Nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào trong các lĩnh vực giao tiếp xã hội, ngôn ngữ, hoặc hành vi lặp lại, hãy yêu cầu bác sĩ thực hiện sàng lọc bằng các công cụ như M-CHAT. Việc hành động nhanh chóng giúp rút ngắn thời gian chờ đợi và đưa trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ vào chương trình hỗ trợ sớm nhất có thể.

 

>>> Xem thêm bài viết liên quan: 3 bài test rối loạn phổ tự kỷ cực đơn giản tại nhà

 

II. 5 Cách Thực Hành Hiệu Quả Giúp Trẻ Phát Triển Ngôn Ngữ Tại Nhà

5 cách thực hiện dưới đây được thiết kế để biến môi trường gia đình thành một không gian học tập ngôn ngữ có ý nghĩa cho trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ.

1. Giao Tiếp Chức Năng

Giao tiếp chức năng là nền tảng cốt lõi trong cách dạy nói cho trẻ tự kỷ. Nó tập trung vào việc dạy trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ sử dụng ngôn ngữ (lời nói, cử chỉ, hình ảnh) để đạt được một mục đích cụ thể: Yêu cầu món đồ, từ chối hành động không mong muốn, hoặc đưa ra nhận xét. Thực hành rất đơn giản: 

• Tạo nhu cầu: Giữ món đồ mà trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ thích ngoài tầm tay. Điều này tạo động lực cho trẻ phải giao tiếp.
• Mô hình hóa (Modeling): Khi trẻ có bất kỳ cử chỉ muốn lấy đồ, bạn nói ngay từ khóa ngắn gọn (ví dụ: “Bóng”, “Mở”, “Thêm”).
• Cung cấp ngay: Phản ứng nhanh và chính xác với nỗ lực giao tiếp của trẻ, dù đó là một âm thanh bập bẹ, một từ, hay một cử chỉ. Điều này củng cố mối liên hệ giữa giao tiếp và kết quả tích cực. Nguyên tắc này rất quan trọng đối với rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ em.

2. Sử Dụng Hỗ Trợ Trực Quan

Hầu hết các trẻ rối loạn phổ tự kỷ tiếp thu thông tin bằng thị giác tốt hơn thính giác. Việc sử dụng hình ảnh giúp ngôn ngữ trở nên cụ thể, dễ hiểu và dễ dự đoán hơn.

• Lịch trình bằng hình ảnh (Visual Schedule): Sắp xếp chuỗi hoạt động hàng ngày bằng hình ảnh. Điều này giúp trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ giảm lo âu do thiếu dự đoán và hợp tác tốt hơn.
• Hệ thống trao đổi Hình ảnh (PECS): Dạy trẻ trao đổi thẻ hình ảnh thay cho lời nói. Đây là một phương tiện giao tiếp thay thế hiệu quả, giúp phát triển ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ không lời.

3. Lặp Lại và Mở Rộng Ngôn Ngữ

Để trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ học được từ vựng và cấu trúc câu, sự lặp lại có chủ đích từ người lớn là cần thiết.

• Mô hình hóa (Modeling): Nói chậm, rõ ràng, và nhấn mạnh vào từ khóa. Ví dụ: “Xe Đỏ chạy nhanh.”
• Mở rộng (Expanding): Khi trẻ rối loạn phổ tự kỷ nói: “Mèo”, bạn mở rộng: “Mèo kêu meo meo” hoặc “Mèo đang ăn”. Đây là kỹ thuật giúp trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ tiếp thu cấu trúc câu phức tạp hơn.
• Ngôn ngữ song hành: Mô tả những gì bạn và trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ đang làm. Ví dụ: “Mẹ đang nấu ăn”, “Con đang chơi xe”.

4. Biến Hoạt Động Hàng Ngày Thành Cơ Hội Giao Tiếp

Đây là chiến lược can thiệp ngôn ngữ tự nhiên nhất, đặc biệt hiệu quả với rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ. Thay vì ép buộc trẻ vào một buổi học cứng nhắc, hãy lồng ghép ngôn ngữ vào các trò chơi hoặc sinh hoạt thường ngày:

• Theo sáng kiến của con: Tham gia vào trò chơi mà trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ đang hứng thú. Nếu con đang đổ cát, bạn hãy mô hình hóa từ: “Đổ”, “Đầy”, “Hết rồi”. Sự hứng thú là động lực học tập lớn nhất.
• Dùng sự bất ngờ: Cố tình làm sai hoặc bỏ quên một bước trong trò chơi/hoạt động. Ví dụ: Đưa cho con chiếc tất thay vì chiếc giày khi con chuẩn bị đi ra ngoài. Điều này kích thích kỹ năng giao tiếp để trẻ sửa lỗi cho bạn hoặc yêu cầu đúng.

5. Tạo Khoảng Lặng Chờ Đợi và Khuyến Khích Phản Hồi

Khoảng lặng là vàng trong giao tiếp với rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ em. Vì trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ cần thời gian lâu hơn để xử lý thông tin thính giác, việc hỏi dồn hoặc trả lời thay sẽ tước đi cơ hội luyện tập của trẻ.

• Quy tắc 5 Giây: Sau khi đặt câu hỏi hoặc mô hình hóa, hãy im lặng và đợi ít nhất 5 giây. Đừng nhìn thẳng vào mắt trẻ nếu điều đó gây áp lực, hãy nhìn vào món đồ chơi hoặc nơi trẻ tập trung.
• Sử dụng gợi ý: Bắt đầu bằng gợi ý phi ngôn ngữ (như chỉ vào miệng) trước khi dùng lời nói. Đây là cách nhẹ nhàng nhất để khuyến khích trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ phản hồi mà không gây căng thẳng.

Năm phương pháp thực hành này là chìa khóa để xây dựng kỹ năng giao tiếp và phát triển ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ ngay tại nhà. Việc kiên trì áp dụng các kỹ thuật như giao tiếp chức năng và hỗ trợ trực quan, đặc biệt khi phụ huynh được trang bị kiến thức từ các khóa giáo dục đặc biệt online, sẽ mở ra cơ hội lớn nhất cho trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ.

III. Trẻ Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Có Chữa Được Không?

Đây là câu hỏi mà hầu hết phụ huynh có trẻ rối loạn phổ tự kỷ đều trăn trở. Khoa học hiện đại khẳng định: Trẻ rối loạn phổ tự kỷ có chữa được không theo nghĩa “khỏi hoàn toàn” hay không vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Tuy nhiên, với can thiệp sớm, mạnh mẽ và toàn diện, nhiều trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ có thể đạt được những tiến bộ vượt bậc, hòa nhập thành công vào môi trường học tập và xã hội. Mục tiêu can thiệp là giúp trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ phát huy tối đa tiềm năng và giảm thiểu các hành vi thách thức.

Cách điều trị trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ hiệu quả nhất là kết hợp trị liệu chuyên sâu và can thiệp tại nhà.

• Can thiệp hành vi ứng dụng (ABA): Phương pháp dựa trên khoa học hành vi, giúp trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ học các kỹ năng mới và giảm hành vi không phù hợp
• Trị liệu ngôn ngữ (Speech Therapy): Chuyên gia giúp trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ phát triển ngôn ngữ diễn đạt và tiếp nhận.
• Trị liệu hoạt động (Occupational Therapy): Hỗ trợ xử lý cảm giác và kỹ năng vận động tinh.

Các đơn vị tiên phong trong giáo dục đặc biệt tại Việt Nam, như OME Việt Nam, thường thiết kế các chương trình cá nhân hóa, tích hợp các phương pháp này, giúp trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ nhận được sự hỗ trợ toàn diện nhất. Phụ huynh cần coi đây là một sự đầu tư nghiêm túc và dài hạn cho tương lai của con mình.

 

 

>>> Khóa học bạn có thể thích: Hướng dẫn sử dụng phương pháp can thiệp ABA trong can thiệp cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ

 

IV. Kết Luận

Hành trình phát triển ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ là một cuộc chạy marathon, không phải chạy nước rút. Mỗi từ con nói, mỗi cử chỉ con dùng để giao tiếp đều là một chiến thắng vĩ đại.

Hãy nhớ rằng, sự nhất quán và tình yêu thương không điều kiện của cha mẹ là yếu tố can thiệp ngôn ngữ mạnh mẽ nhất. Bằng cách áp dụng 5 nguyên tắc vàng này và kết hợp với sự hỗ trợ từ các chuyên gia, bạn đang trang bị cho trẻ bị rối loạn phổ tự kỷ những công cụ tốt nhất để thành công trong cuộc sống. 

Để nhận tư vấn chi tiết về các khóa đào tạo kỹ năng xã hội, hỗ trợ tâm lý. Mọi thông tin chi tiết hãy liên hệ ngay với OME Việt Nam.

 

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CHỦ ĐỘNG OME VIỆT NAM

Hotline: 0966.000.643

Website: ome.edu.vn

Email: [email protected]

Địa chỉ: Số 116 Trần Vỹ, Phường Phú Diễn, Thành phố Hà Nội