Làm Sao Nhận Biết Rối Loạn Ngôn Ngữ Diễn Đạt Ở Trẻ?

Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt là một trong những thách thức giao tiếp lớn nhất mà trẻ em có thể gặp phải. Việc nhận biết và hiểu rõ rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ là bước đi tiên quyết giúp cha mẹ tìm kiếm sự can thiệp kịp thời. Khi con bạn gặp khó khăn trong việc sắp xếp từ ngữ, xây dựng câu hoặc diễn đạt ý tưởng, điều này không chỉ ảnh hưởng đến việc học tập mà còn gây ra những rào cản tâm lý xã hội.

Hiện nay, nhiều trung tâm cung cấp các giải pháp đào tạo chuyên sâu và tài liệu học tập dành cho phụ huynh. Tại OME Việt Nam, các bậc cha mẹ có thể tìm thấy những khóa học được thiết kế chuyên biệt, cung cấp các kiến thức và kỹ năng thực hành can thiệp ngôn ngữ chuẩn mực giúp cha mẹ chủ động hơn trong hành trình phát triển của con.

I. Tổng Quan Về Rối Loạn Ngôn Ngữ Diễn Đạt 

Rối loạn ngôn ngữ biểu đạt (Expressive Language Disorder – ELD) là một tình trạng khiến vốn từ vựng và khả năng xây dựng câu phức tạp của trẻ phát triển dưới mức trung bình. Khác với các rối loạn ngôn ngữ tiếp nhận (ảnh hưởng đến việc hiểu), ELD liên quan trực tiếp đến năng lực diễn đạt thông qua lời nói và văn bản. 

1.1. Bản chất của rối loạn ngôn ngữ diễn đạt

Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt (ELD) là một phần của nhóm rối loạn giao tiếp. Về bản chất, đây là một tình trạng phát triển đặc trưng bởi sự khó khăn dai dẳng trong việc sử dụng ngôn ngữ để truyền tải thông điệp. Vấn đề cốt lõi nằm ở khả năng trẻ không thể sắp xếp thông tin trong đầu thành lời nói có cấu trúc (ngữ pháp, cú pháp) hoặc chọn đúng từ vựng. Trẻ mắc ELD có thể hiểu những gì bạn nói (khả năng tiếp nhận tốt), nhưng lại gặp trở ngại lớn khi cố gắng diễn đạt ý nghĩ của mình.

1.2. Phân biệt ELD với các rối loạn giao tiếp khác

Cha mẹ thường nhầm lẫn rối loạn ngôn ngữ diễn đạt với các tình trạng sau. Việc phân biệt đúng giúp việc can thiệp được chính xác:

• Chậm nói đơn thuần: Trẻ có thể chậm đạt mốc ngôn ngữ ban đầu nhưng sau đó sẽ bắt kịp nhanh chóng. Ngược lại, rối loạn ngôn ngữ diễn đạt là một khiếm khuyết dai dẳng và cần can thiệp về cấu trúc ngôn ngữ.
• Rối loạn âm lời nói: Trẻ phát âm sai (nói ngọng) nhưng khả năng xây dựng câu và sử dụng từ vựng (cấu trúc ngữ pháp) vẫn bình thường và phức tạp.
• Rối loạn phổ tự kỷ (ASD): Nhiều trẻ tự kỷ có kèm rối loạn ngôn ngữ diễn đạt, nhưng ASD còn bao gồm các khiếm khuyết cốt lõi trong tương tác xã hội và hành vi lặp lại, không chỉ là khó khăn diễn đạt đơn thuần.

Việc nắm vững định nghĩa và bản chất của rối loạn ngôn ngữ diễn đạt (ELD) là nền tảng đầu tiên, đặc biệt nếu cha mẹ đang tìm kiếm các khóa học tâm lý học tại nhà để tự trang bị kiến thức nền tảng về hành vi và cảm xúc của trẻ.

1.3. Các mốc phát triển ngôn ngữ bình thường theo độ tuổi

Để nhận biết rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ, cha mẹ cần nắm vững những mốc phát triển ngôn ngữ diễn đạt cơ bản. 

• Giai đoạn từ 12 đến 18 tháng tuổi, trẻ thường bắt đầu sử dụng khoảng 5-10 từ đơn có nghĩa, và biết chỉ trỏ để yêu cầu. 
• Đến độ tuổi từ 2 đến 3 tuổi, vốn từ của trẻ tăng nhanh chóng, và các em bắt đầu kết hợp được 3-4 từ để tạo thành câu đơn giản, đồng thời sử dụng các đại từ nhân xưng cơ bản. 
• Khi trẻ bước sang giai đoạn 3 đến 4 tuổi, ngôn ngữ diễn đạt phát triển mạnh mẽ hơn, trẻ có thể sử dụng câu phức tạp, kể lại các sự kiện nhỏ hoặc câu chuyện đơn giản một cách dễ hiểu. Việc thiếu hụt hoặc chậm trễ đáng kể so với những mốc này là dấu hiệu cảnh báo đầu tiên về nguy cơ rối loạn ngôn ngữ diễn đạt.

 

==>> Tham khảo bài viết liên quan: Rối loạn ngôn ngữ giao tiếp có phải rào cản của trẻ

 

II. Dấu Hiệu Nhận Biết Rối Loạn Ngôn Ngữ Diễn Đạt Ở Trẻ

Để biết chính xác làm sao nhận biết rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ, cha mẹ cần tập trung vào chất lượng và cấu trúc của lời nói, chứ không chỉ là số lượng từ vựng đơn thuần.

2.1. Vốn từ vựng giới hạn và khó khăn trong việc tìm từ

Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ diễn đạt thường có sự chênh lệch lớn giữa vốn từ bị động (hiểu) và vốn từ chủ động (sử dụng). Trẻ hiểu rất nhiều từ nhưng lại không thể gọi tên chúng khi cần trong giao tiếp:

• Sử dụng từ chung chung: Thay vì sử dụng danh từ cụ thể, trẻ thường xuyên dùng các từ phiếm chỉ như “cái đó”, “cái kia”, “nó” để chỉ đồ vật quen thuộc.
• Ngừng lại và lặp từ: Trẻ có xu hướng dừng lại lâu, phát ra các âm lấp đầy như “ừm”, “à”, hoặc lặp lại một từ nhiều lần (ví dụ: “Bóng… bóng… quả bóng”) khi cố gắng nhớ từ chính xác. Sự khó khăn trong việc tìm từ này là một dấu hiệu rõ ràng của ELD.
• Sử dụng từ thay thế: Trẻ cố gắng mô tả công dụng hoặc hình dáng của vật thay vì gọi tên (ví dụ: nói “cái dùng để ăn” thay vì “cái thìa”).

2.2. Cấu trúc câu đơn giản và lỗi ngữ pháp

Đây là đặc trưng cốt lõi và dễ nhận biết nhất của rối loạn ngôn ngữ diễn đạt. Ngay cả khi đã lớn, trẻ vẫn nói chuyện giống như một đứa trẻ nhỏ hơn:

• Sử dụng câu ngắn và đơn giản: Trẻ hầu như chỉ sử dụng câu đơn 3-4 từ và hiếm khi hoặc không bao giờ sử dụng câu ghép hoặc câu phức, ngay cả khi đã 4-5 tuổi.
• Lỗi cú pháp và ngữ pháp: Trẻ thường xuyên bỏ qua các thành phần ngữ pháp quan trọng như giới từ, mạo từ, trợ từ, hoặc các từ liên kết (ví dụ: nói “Chó chạy ngoài” thay vì “Con chó đang chạy ở ngoài sân”).
• Khó khăn về Thì (Tense): Trẻ sử dụng sai thì hoặc nhầm lẫn giữa các khái niệm thời gian (quá khứ, hiện tại, tương lai).

2.3. Khó khăn trong việc kể chuyện và diễn giải ý tưởng

Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ảnh hưởng đến khả năng tư duy sắp xếp thông tin.

• Kể chuyện không theo trình tự: Trẻ kể lại một sự kiện hoặc câu chuyện bị lộn xộn, thiếu logic, không có sự sắp xếp thời gian rõ ràng, khiến người nghe khó lòng hiểu được toàn bộ nội dung.
• Khó trả lời câu hỏi mở: Trẻ gặp trở ngại khi phải tự mình diễn đạt ý tưởng (ví dụ: khi được hỏi “Kể cho cô nghe về chuyến đi của con đi?”).

Việc nhận diện được các dấu hiệu cụ thể như vốn từ vựng giới hạn, lỗi ngữ pháp và khó khăn trong kể chuyện là bước quan trọng nhất mà cha mẹ có thể làm để nhận biết rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ. Đây là những kiến thức nền tảng có thể được học thông qua các chương trình học giáo dục đặc biệt online. Khi những “cờ đỏ” này xuất hiện dai dẳng, đó là lúc cần chuyển từ quan sát sang hành động.

III. Nguyên Nhân Gây Rối Loạn Ngôn Ngữ Diễn Đạt

3.1. Yếu tố di truyền

Nguyên nhân chính xác gây ra rối loạn ngôn ngữ diễn đạt thường không rõ ràng, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ với các yếu tố sinh học. Đây là nguyên nhân hàng đầu. Nếu gia đình có tiền sử mắc các rối loạn ngôn ngữ hoặc học tập, nguy cơ trẻ mắc ELD sẽ cao hơn. Vấn đề có thể xuất phát từ sự khác biệt trong cấu trúc hoặc hoạt động của các vùng não chịu trách nhiệm xử lý ngôn ngữ.

3.2. Mối liên hệ với các rối loạn phát triển khác

ELD cũng có thể là triệu chứng đi kèm của các tình trạng phức tạp hơn như rối loạn phổ tự kỷ (ASD), chậm phát triển trí tuệ, hoặc tiền sử sinh non/cân nặng khi sinh thấp.

3.3. Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở người lớn

Khác với ở trẻ em, rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở người lớn và rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở người trưởng thành thường là các tình trạng mắc phải. Nguyên nhân phổ biến nhất là do tổn thương não bộ, chẳng hạn như:

• Đột quỵ (tai biến mạch máu não).
• Chấn thương sọ não.
• Các bệnh lý thoái hóa thần kinh (như Alzheimer hoặc Parkinson).

Tình trạng này ở người lớn được gọi chung là chứng mất ngôn ngữ (Aphasia), ảnh hưởng đến khả năng diễn đạt thông qua lời nói, viết hoặc sử dụng cử chỉ. Việc can thiệp chủ yếu tập trung vào âm ngữ trị liệu phục hồi chức năng để lấy lại các kỹ năng ngôn ngữ đã mất.

IV. Quy Trình Chẩn Đoán Và Phương Pháp Can Thiệp

4.1. Quy trình chẩn đoán

Việc chẩn đoán phải được thực hiện bởi các chuyên gia.

• Chẩn đoán y khoa: Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ diễn đạt sẽ được đánh giá bởi Chuyên gia Âm ngữ trị liệu (SLP) thông qua các bài kiểm tra ngôn ngữ tiêu chuẩn hóa để so sánh khả năng của trẻ với bạn bè cùng tuổi. Đồng thời, cần loại trừ các vấn đề về thính giác và thần kinh trước khi đưa ra kết luận về ELD.
• Về câu hỏi Rối loạn ngôn ngữ có chữa được không?, câu trả lời là rất tích cực. ELD hoàn toàn có thể được điều trị và cải thiện đáng kể nếu được phát hiện và can thiệp sớm, nhất quán. Tiên lượng tốt hơn nhiều nếu trẻ chỉ gặp vấn đề về diễn đạt mà không kèm theo rối loạn tiếp nhận ngôn ngữ.

4.2. Chiến lược can thiệp toàn diện

Can thiệp sớm là yếu tố then chốt, bao gồm trị liệu chuyên môn và hỗ trợ tại nhà.

• Âm ngữ trị liệu (SLT): Là phương pháp chính, tập trung vào việc dạy trẻ các chiến lược để xây dựng câu phức tạp, sử dụng ngữ pháp chính xác, và mở rộng vốn từ vựng chủ động.
• Trang bị kiến thức chuyên môn: Để hỗ trợ con hiệu quả, việc tham gia các chương trình học rối loạn ngôn ngữ online là giải pháp thiết thực. Những khóa học này cung cấp kiến thức nền tảng vững chắc, giúp cha mẹ nắm vững kỹ thuật trị liệu và hỗ trợ trẻ bị rối loạn ngôn ngữ diễn đạt tại nhà.

 

==>> Xem thêm khóa học: Phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong những hoạt động hàng ngày

 

V. Kết Luận

Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ là một thách thức lớn, nhưng có thể vượt qua. Chìa khóa là nhận biết sớm các dấu hiệu (vốn từ nghèo nàn, lỗi ngữ pháp) và kết hợp chặt chẽ giữa trị liệu chuyên môn với sự hỗ trợ tích cực từ gia đình.Việc cha mẹ chủ động trang bị kiến thức qua các khóa học giáo dục đặc biệt online là yếu tố then chốt để tăng cường hiệu quả trị liệu tại nhà. Mục tiêu cuối cùng là giúp trẻ xây dựng lại cầu nối ngôn ngữ, tự tin thể hiện bản thân và phát triển toàn diện.

Mọi thông tin chi tiết về các khóa học vận động quý anh chị học viên có thể liên hệ theo thông tin dưới đây

 

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CHỦ ĐỘNG OME VIỆT NAM

Hotline: 0966.000.643

Website: ome.edu.vn

Email: [email protected]

Địa chỉ: Số 116 Trần Vỹ, Phường Phú Diễn, Thành phố Hà Nội