Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Là Gì? 3 Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm

Rối loạn phổ tự kỷ là gì hiện đang là câu hỏi khiến nhiều phụ huynh trăn trở nhất khi nhận thấy con mình có những biểu hiện khác biệt về giao tiếp hay hành vi so với bạn bè đồng trang lứa. Khi con chậm nói, ít cười hay chỉ thích chơi một mình, nỗi lo lắng thường trực khiến cha mẹ tìm kiếm thông tin khắp nơi nhưng dễ bị lạc giữa “ma trận” kiến thức. Đây là một chủ đề y học phức tạp nhưng lại rất cần được diễn giải một cách gãy gọn và chính xác để gia đình có hướng đi đúng đắn ngay từ đầu.

Bài viết này sẽ không đi lan man vào các lý thuyết hàn lâm khó hiểu, mà tập trung làm rõ bản chất của hội chứng này và những dấu hiệu cốt lõi nhất để nhận diện, giúp bạn giải đáp thấu đáo thắc mắc rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ là gì ngay tại nhà.

1. Bản chất Rối loạn phổ tự kỷ ASD là gì?

Để hiểu đúng rối loạn phổ tự kỷ là gì, chúng ta cần nhìn nhận nó như một sự khác biệt trong cấu trúc vận hành của não bộ, chứ không đơn thuần là một bệnh lý. Theo tiêu chuẩn y khoa quốc tế hiện hành (DSM-5), tên gọi đầy đủ của hội chứng này là Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD). Vậy thực chất rối loạn phổ tự kỷ asd là gì? Đây là một khuyết tật phát triển thần kinh, đặc trưng bởi những khiếm khuyết bền vững và dai dẳng trong hai lĩnh vực chính: khả năng giao tiếp xã hội và các mô hình hành vi rập khuôn, lặp lại.

Điểm mấu chốt để hiểu sâu rối loạn phổ tự kỷ là gì nằm ở chữ “Phổ” (Spectrum). Khái niệm này ám chỉ rằng tự kỷ không biểu hiện giống nhau ở mọi đứa trẻ. Nó là một dải rộng các mức độ khác nhau. Có những trẻ nằm trong phổ tự kỷ nhưng trí tuệ phát triển bình thường, thậm chí vượt trội và có ngôn ngữ tốt (trước đây thường gọi là Asperger). Ngược lại, có những trẻ bị ảnh hưởng nặng nề, hoàn toàn không có ngôn ngữ lời nói và cần sự hỗ trợ đặc biệt trong mọi sinh hoạt hàng ngày.

Do đó, khi tìm hiểu rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ là gì, phụ huynh cần xác định xem con mình đang nằm ở đâu trên dải phổ này để có kỳ vọng và phương pháp hỗ trợ phù hợp nhất. Tại các đơn vị chuyên môn như trung tâm OME, việc chẩn đoán luôn đi kèm với đánh giá mức độ hỗ trợ (từ Mức 1 đến Mức 3) để cá nhân hóa lộ trình can thiệp.

2. Dấu hiệu 1: Khiếm khuyết về tương tác và giao tiếp xã hội

Dấu hiệu đầu tiên và quan trọng nhất để trả lời câu hỏi rối loạn phổ tự kỷ là gì chính là sự ngắt kết nối với thế giới xung quanh. Trẻ mắc ASD thường gặp khó khăn lớn trong việc thiết lập và duy trì các tương tác xã hội qua lại. Biểu hiện sớm nhất và dễ nhận thấy nhất là thiếu giao tiếp bằng mắt (eye contact). Khi bạn nói chuyện với trẻ, trẻ thường không nhìn vào mắt bạn, hoặc ánh mắt nhìn lướt qua như thể nhìn xuyên thấu, không có sự tập trung và kết nối cảm xúc.

Bên cạnh ánh mắt, sự thiếu hụt khả năng chia sẻ sự chú ý (Joint Attention) cũng là đặc điểm then chốt để xác định rối loạn phổ tự kỷ asd là gì. Trẻ phát triển bình thường ngay từ 9-12 tháng tuổi đã biết chỉ tay vào một vật thú vị (như con chim, cái ô tô) và quay lại nhìn cha mẹ để chia sẻ niềm vui. Trẻ tự kỷ thường không làm điều này; trẻ có thể tự chơi một mình hàng giờ đồng hồ mà không có nhu cầu khoe hay lôi kéo người khác tham gia cùng.

Trẻ cũng thường không phản ứng khi được gọi tên, khiến nhiều phụ huynh lầm tưởng con bị điếc. Sự thờ ơ với các tín hiệu xã hội, không biết chơi các trò chơi giả vờ (như nghe điện thoại, cho búp bê ăn) là những bằng chứng lâm sàng rõ nét giúp phân biệt trẻ tự kỷ với các dạng chậm phát triển khác.

 

>> XEM THÊM: Khóa học chăm sóc trẻ rối loạn phổ tự kỷ trong gia đình

 

3. Dấu hiệu 2: Các hành vi và sở thích rập khuôn, định hình

Trụ cột thứ hai để định nghĩa rối loạn phổ tự kỷ là gì liên quan đến sự cứng nhắc trong hành vi và tư duy. Trẻ mắc hội chứng này thường có xu hướng thực hiện các hành vi lặp đi lặp lại một cách vô nghĩa, hay còn gọi là hành vi định hình (Stimming). Các động tác thường gặp bao gồm vẫy tay trước mặt, lắc lư người ra trước sau, đi nhón gót, xoay tròn đồ vật hoặc nhìn chăm chú vào các vật chuyển động xoay (như cánh quạt, bánh xe).

Đối với trẻ, những hành vi này không phải là sự nghịch ngợm, mà thường là cách để trẻ tự điều hòa giác quan khi hệ thần kinh bị quá tải hoặc để tìm kiếm cảm giác dễ chịu.

Ngoài ra, tính bảo thủ và bám dính vào các quy trình quen thuộc cũng là yếu tố giải thích rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ là gì. Trẻ thường cảm thấy an toàn với sự lặp lại và phản ứng dữ dội (la hét, hoảng loạn, ăn vạ) trước những thay đổi nhỏ nhất trong môi trường sống. Ví dụ, trẻ bắt buộc phải đi đúng một con đường quen thuộc từ nhà đến trường, đồ chơi phải được xếp thành một hàng thẳng tắp theo đúng thứ tự màu sắc, hoặc chỉ chấp nhận ăn một vài món ăn cố định.

Sự quan tâm của trẻ cũng thường rất hạn hẹp và mang tính ám ảnh; trẻ có thể thuộc lòng hàng trăm biển số xe, logo tivi hay lịch trình tàu chạy nhưng lại không biết cách chào hỏi hay giao tiếp cơ bản. Để giúp phụ huynh hiểu và hỗ trợ con “nới lỏng” các hành vi này, nhiều gia đình đã tìm đến khóa học giáo dục đặc biệt online nhằm học cách can thiệp hành vi tích cực ngay tại nhà.

4. Dấu hiệu 3: Rối loạn xử lý giác quan

Mặc dù không phải là tiêu chuẩn chẩn đoán chính thức trong quá khứ, nhưng rối loạn giác quan hiện đã được DSM-5 công nhận là một phần không thể thiếu khi giải thích rối loạn phổ tự kỷ là gì. Đa số trẻ tự kỷ đều gặp vấn đề về ngưỡng tiếp nhận cảm giác: hoặc là quá nhạy cảm (Hypersensitive), hoặc là kém nhạy cảm (Hyposensitive). Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến cách trẻ phản ứng với môi trường.

Trẻ quá nhạy cảm thường có phản ứng sợ hãi hoặc né tránh cực đoan với các kích thích thông thường. Trẻ có thể bịt tai và la hét khi nghe tiếng máy sấy tóc, tiếng máy xay sinh tố, hoặc từ chối mặc quần áo có chất liệu vải thô ráp vì cảm giác như bị kim châm. Ngược lại, trẻ kém nhạy cảm lại luôn tìm kiếm các kích thích mạnh (Sensory seeking) như thích chui rúc vào chỗ chật hẹp, thích va đập cơ thể vào tường, xoay tròn người liên tục mà không chóng mặt, hoặc không cảm thấy đau khi bị ngã.

Hiểu được khía cạnh này của rối loạn phổ tự kỷ asd là gì sẽ giúp cha mẹ giải mã được nhiều hành vi “kỳ quặc” của con. Trẻ không phải cố tình chống đối, mà là do hệ thần kinh của trẻ đang bị rối loạn trong việc xử lý thông tin đầu vào. Việc trang bị kiến thức từ khóa học tâm lý học online sẽ giúp phụ huynh thấu hiểu cơ chế này, từ đó điều chỉnh môi trường sống (giảm tiếng ồn, thay đổi ánh sáng) để con cảm thấy dễ chịu và hợp tác hơn.

Kết luận

Tóm lại, rối loạn phổ tự kỷ là gì? Đó là một hội chứng rối loạn phát triển thần kinh phức tạp nhưng có thể nhận diện được qua ba nhóm dấu hiệu cốt lõi: sự khiếm khuyết trong tương tác xã hội, các hành vi rập khuôn định hình và rối loạn xử lý giác quan. Việc hiểu đúng bản chất vấn đề giúp chúng ta xóa bỏ những định kiến sai lầm và tiếp cận trẻ bằng sự thấu cảm.

Nếu bạn nhận thấy con mình có những biểu hiện kể trên, đừng chần chừ hay chờ đợi “lớn lên con sẽ khác”. Hãy tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn ngay lập tức vì can thiệp sớm là chìa khóa thay đổi cuộc đời trẻ. Nếu bạn cần một lộ trình hướng dẫn bài bản từ A-Z về cách đánh giá và can thiệp cho con, khóa học rối loạn phổ tự kỷ online của chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn những công cụ thiết thực nhất để trở thành người thầy tốt nhất của chính con mình.