Tổng hợp nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ

Nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ luôn là vấn đề cốt lõi mà mọi phụ huynh cần thấu hiểu đầu tiên khi bắt đầu hành trình tìm lại tiếng nói cho con. Việc xác định chính xác nguồn gốc của vấn đề được ví như việc tìm ra tấm bản đồ kho báu, giúp cha mẹ hiểu rõ bản chất những gì đang diễn ra trong cơ thể và tâm trí của trẻ. Rối loạn ngôn ngữ không tự nhiên sinh ra mà là kết quả của một chuỗi các tác động phức tạp từ gen di truyền, cấu trúc não bộ cho đến môi trường nuôi dưỡng hàng ngày.

Bài viết chuyên sâu dưới đây sẽ bóc tách và giải mã toàn diện các yếu tố này dưới góc độ khoa học thần kinh và tâm lý, giúp bạn có cái nhìn thấu đáo nhất để không còn hoang mang hay tự trách.

1. Sự bất thường trong cơ chế thần kinh là nơi khởi nguồn mọi vấn đề

Để hiểu được gốc rễ nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ, chúng ta không thể bỏ qua trung tâm chỉ huy cao nhất của cơ thể chính là não bộ. Ngôn ngữ là một chức năng cao cấp bậc nhất của con người, đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa tiếp nhận thông tin đầu vào, xử lý tại trung ương thần kinh và diễn đạt đầu ra. Bất kỳ sự gián đoạn nào trong chuỗi liên kết này đều dẫn đến những khiếm khuyết trong giao tiếp.

Khoa học thần kinh hiện đại đã xác định hai vùng quan trọng nhất chịu trách nhiệm về ngôn ngữ nằm ở bán cầu não trái. Đầu tiên là vùng Wernicke ở thùy thái dương, chịu trách nhiệm về việc hiểu ngôn ngữ. Nếu khu vực này bị tổn thương hoặc kém phát triển, trẻ có thể nghe thấy tiếng nhưng không giải mã được ý nghĩa, dẫn đến việc nói những câu vô nghĩa lộn xộn.

Đây là một nguyên nhân dẫn đến rối loạn ngôn ngữ ở trẻ thuộc thể tiếp nhận rất khó phát hiện sớm. Tiếp theo là vùng Broca ở thùy trán, chịu trách nhiệm sản xuất lời nói và lập kế hoạch vận động cho cơ miệng. Tổn thương ở đây khiến trẻ hiểu được nhưng không thể nói ra, hoặc nói rất khó khăn, ngắt quãng.

Sự thiếu kết nối hoặc phát triển không đồng bộ giữa các vùng chức năng này chính là nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ sâu xa nhất về mặt thực thể, khiến “bộ máy” giao tiếp của trẻ bị trục trặc ngay từ khâu vận hành. Tại trung tâm OME, khi tiếp nhận hồ sơ của trẻ, chúng tôi luôn chú trọng tìm hiểu tiền sử phát triển thần kinh để xem liệu có bất kỳ yếu tố nào ảnh hưởng đến cấu trúc não bộ hay không, từ đó mới có hướng tư vấn chính xác cho gia đình.

2. Các yếu tố sinh học từ di truyền và thai kỳ ảnh hưởng thế nào

Nhóm nguyên nhân này xuất phát từ bên trong cơ thể, thường được định đoạt ngay từ khi trẻ còn nằm trong bụng mẹ hoặc quy định bởi mã gen của gia đình. Đây là những yếu tố nền tảng, khó thay đổi nhưng rất quan trọng để xác định mức độ nghiêm trọng của vấn đề và giải thích nguyên nhân rối loạn ngôn ngữ ở trẻ một cách khoa học nhất.

Các nghiên cứu hiện đại đã tìm ra mối liên hệ mật thiết giữa mã gen và khả năng ngôn ngữ, điển hình là gen FOXP2 hay còn được mệnh danh là “gen ngôn ngữ”. Đột biến ở gen này có thể phá vỡ các đường dẫn thần kinh cần thiết cho việc học nói. Thực tế lâm sàng cho thấy nguyên nhân rối loạn ngôn ngữ ở trẻ thường có yếu tố gia đình rất cao.

Nếu cha mẹ, anh chị em ruột hoặc họ hàng gần từng bị chậm nói, nói ngọng, hoặc mắc các chứng khó đọc (Dyslexia) hay khó viết, thì nguy cơ trẻ sinh ra gặp vấn đề tương tự cao gấp 4 đến 5 lần so với trẻ bình thường. Di truyền tạo ra một “cơ địa thần kinh” nhạy cảm, khiến trẻ cần nhiều nỗ lực hơn để kích hoạt vùng ngôn ngữ so với những đứa trẻ khác.

Bên cạnh đó, giai đoạn bào thai và sơ sinh là lúc hệ thần kinh non nớt của trẻ dễ bị tổn thương nhất. Bất kỳ tác động tiêu cực nào trong giai đoạn này đều có thể trở thành nguyên nhân dẫn đến rối loạn ngôn ngữ ở trẻ sau này. Mẹ bị nhiễm các loại virus như Rubella, CMV hoặc Toxoplasma trong 3 tháng đầu thai kỳ có thể gây tổn thương thính giác và não bộ của thai nhi. Trẻ sinh non dưới 37 tuần thường có hệ thần kinh chưa hoàn thiện, nguy cơ xuất huyết não hoặc thiếu oxy não cao, ảnh hưởng trực tiếp đến vùng ngôn ngữ.

Đặc biệt, tình trạng vàng da sơ sinh nặng nếu không được chiếu đèn kịp thời khiến bilirubin thấm vào não gây nhiễm độc thần kinh cũng để lại di chứng nặng nề, là nguyên nhân bị rối loạn ngôn ngữ khó phục hồi.

Để hiểu rõ hơn về các mốc phát triển quan trọng và tác động của yếu tố sinh học lên tâm lý trẻ, cha mẹ nên trang bị kiến thức từ các khóa học tâm lý học online. Việc nắm vững kiến thức nền tảng sẽ giúp bạn bớt lo âu và biết cách theo dõi con sát sao hơn trong những năm tháng đầu đời.

3. Những khiếm khuyết thực thể ở giác quan và cấu trúc phát âm

Để ngôn ngữ hình thành và phát triển trọn vẹn, trẻ cần một hệ thống thính giác nhạy bén để tiếp nhận âm thanh và một cơ quan phát âm linh hoạt để diễn đạt. Bất kỳ trục trặc vật lý nào ở hai bộ phận này đều cản trở quá trình học nói tự nhiên và là nguyên nhân trẻ bị rối loạn ngôn ngữ phổ biến nhất ở nhóm thực thể.

Thính giác được coi là cửa ngõ của ngôn ngữ vì trẻ học nói chủ yếu bằng cách bắt chước những gì nghe được. Nếu đầu vào bị chặn hoặc méo mó thì đầu ra chắc chắn sẽ bị lỗi. Tình trạng điếc bẩm sinh hoặc nghe kém có thể do di truyền hoặc tổn thương ốc tai, khiến trẻ phát âm sai, nói ngọng hoặc hoàn toàn không nói được nếu mức độ điếc sâu.

Ngoài ra, viêm tai giữa mạn tính là một nguyên nhân trẻ bị rối loạn ngôn ngữ rất hay bị bỏ qua. Dịch nhầy ứ đọng trong tai giữa làm giảm khả năng truyền âm, khiến trẻ nghe mọi thứ như đang ở dưới nước. Âm thanh đến não bị mờ nhạt, mất các phụ âm đầu cuối, dẫn đến việc trẻ nói ngọng nghịu và chậm phản ứng.

Đôi khi não bộ xử lý tốt, trẻ hiểu hết nhưng vẫn không thể nói tròn vành rõ chữ do công cụ phát âm gặp vấn đề. Dính thắng lưỡi là tình trạng màng dưới lưỡi ngắn làm hạn chế cử động nâng lên và đưa ra trước của đầu lưỡi.

Điều này khiến trẻ khó phát âm các âm cần cong lưỡi như l, r, t, đ và trở thành nguyên nhân bị rối loạn ngôn ngữ dạng phát âm. Các dị tật như sứt môi hay hở hàm ếch gây khó khăn trong việc đóng kín khoang miệng để tạo áp lực hơi, khiến giọng trẻ bị hở hay còn gọi là giọng mũi và phát âm không rõ. Tình trạng nhược cơ miệng khi các cơ môi, má, lưỡi quá yếu cũng khiến trẻ thường hay chảy dãi, há miệng và gặp khó khăn khi nhai nuốt.

Những khiếm khuyết vật lý này cần được phân biệt rạch ròi với các vấn đề về tâm lý hay nhận thức. Kiến thức từ khóa học giáo dục đặc biệt online sẽ giúp phụ huynh phân biệt được đâu là khó khăn do cơ thể cần can thiệp y tế và đâu là khó khăn do não bộ cần can thiệp giáo dục, từ đó chọn đúng giải pháp cho con.

4. Rối loạn xử lý cảm giác và vận động lời nói tác động ra sao

 

>> XEM THÊM: Khóa học hiểu về giao tiếp với trẻ rối loạn ngôn ngữ

 

Ngoài các nguyên nhân thực thể rõ ràng, có những nguyên nhân sâu xa hơn liên quan đến cách não bộ điều khiển cơ thể thường bị nhầm lẫn với sự lười biếng hay bướng bỉnh của trẻ. Đây là nhóm nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ phức tạp cần sự quan sát tinh tế.

Chứng mất thực dụng lời nói ở trẻ em (Childhood Apraxia of Speech – CAS) là một rối loạn thần kinh hiếm gặp nhưng nghiêm trọng. Trong trường hợp này, cơ bắp miệng của trẻ hoàn toàn bình thường và trẻ biết mình muốn nói gì, nhưng não bộ gặp khó khăn trong việc lập trình chuỗi cử động để tạo ra âm thanh. Nói cách khác, tín hiệu từ não không truyền được xuống miệng một cách chính xác. Đây là nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ khiến trẻ nói rất khó khăn, nỗ lực mò mẫm khẩu hình và mỗi lần nói một từ có thể sai theo một kiểu khác nhau.

Bên cạnh đó, rối loạn xử lý cảm giác (SPD) cũng đóng vai trò không nhỏ. Trẻ em học về thế giới thông qua giác quan. Nếu trẻ quá nhạy cảm hoặc kém nhạy cảm với âm thanh hay xúc giác khoang miệng, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc bắt chước lời nói. Ví dụ, một đứa trẻ quá nhạy cảm vùng miệng có thể sợ cử động lưỡi, sợ rung dây thanh quản, dẫn đến việc hạn chế phát âm. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến rối loạn ngôn ngữ ở trẻ mà nhiều phụ huynh ít ngờ tới.

5. Môi trường sống và tâm lý xã hội là nguyên nhân ngày càng phổ biến

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, đây đang trở thành nhóm nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ có tốc độ gia tăng nhanh nhất. Khác với các nguyên nhân sinh học, đây là những yếu tố đến từ bên ngoài và hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu cha mẹ có kiến thức đúng đắn.

Rất nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ trực tiếp giữa thời gian sử dụng màn hình và sự chậm trễ ngôn ngữ. Ngôn ngữ của con người chỉ nảy sinh trong tương tác hai chiều giữa người với người, nơi có sự trao đổi cảm xúc, ánh mắt và cử chỉ. Thiết bị điện tử như tivi hay điện thoại chỉ cung cấp thông tin một chiều. Trẻ chỉ nghe và nhìn thụ động mà không cần phải phản hồi hay xử lý thông tin. Việc cho trẻ dưới 3 tuổi tiếp xúc với màn hình quá sớm và quá nhiều trên 2 giờ mỗi ngày sẽ làm trì trệ các vùng não xã hội.

Đây là nguyên nhân bị rối loạn ngôn ngữ hàng đầu hiện nay, khiến trẻ trở nên thờ ơ, gọi không quay đầu, lười giao tiếp mắt và thu mình lại trong thế giới ảo.

Một yếu tố khác là môi trường giao tiếp nghèo nàn. Một đứa trẻ không thể tự nhiên biết nói nếu không được “tắm” trong ngôn ngữ. Sự im lặng trong gia đình khi cha mẹ ít nói chuyện, ít chơi đùa cùng con khiến trẻ không có đủ dữ liệu đầu vào để học. Ngược lại, tương tác sai cách như việc cha mẹ đáp ứng nhu cầu của con quá nhanh vô tình triệt tiêu động lực nói của trẻ. Đây cũng chính là nguyên nhân rối loạn ngôn ngữ ở trẻ do thiếu hụt kích thích môi trường.

Ngoài ra, môi trường tâm lý bất ổn cũng là một nguyên nhân trẻ bị rối loạn ngôn ngữ đáng lưu tâm. Trẻ sống trong gia đình có bạo lực, cha mẹ ly hôn hoặc từng bị bỏ mặc, quát mắng có thể hình thành cơ chế phòng vệ là ngừng giao tiếp để tự bảo vệ bản thân. Việc cho trẻ tiếp xúc với quá nhiều ngôn ngữ cùng lúc khi nền tảng tiếng mẹ đẻ chưa vững chắc cũng có thể gây ra sự loạn mã, khiến trẻ không biết nên sử dụng hệ thống ngôn ngữ nào.

Để khắc phục những nguyên nhân đến từ môi trường này, cha mẹ cần một lộ trình hướng dẫn chi tiết về cách tương tác, cách chơi và cách tạo động lực cho con. Khóa học rối loạn ngôn ngữ online của OME được thiết kế chính là để giải quyết vấn đề này, cung cấp cho phụ huynh các kỹ thuật kích âm khoa học để cải thiện môi trường sống, giúp con tìm lại niềm vui trong giao tiếp.

Lời kết

Như vậy, nguyên nhân gây rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em cực kỳ đa dạng và phức tạp, trải rộng từ các yếu tố gen di truyền, tổn thương não bộ, khiếm khuyết cơ thể cho đến những tác động từ môi trường sống hàng ngày. Việc hiểu rõ nguyên nhân rối loạn ngôn ngữ ở trẻ không phải để đổ lỗi cho bất kỳ ai, mà là bước đi tiên quyết để thấu hiểu những khó khăn mà con đang phải đối mặt.

Khi đã nắm bắt được nguyên nhân dẫn đến rối loạn ngôn ngữ ở trẻ, cha mẹ sẽ có cơ sở vững chắc để lựa chọn hướng đi đúng đắn, tránh việc áp dụng sai phương pháp gây lãng phí thời gian vàng của con. Hy vọng bài viết này đã giúp các bậc phụ huynh có cái nhìn thấu đáo và khoa học nhất về những rào cản ngôn ngữ của con em mình.

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CHỦ ĐỘNG OME VIỆT NAM

Hotline: 0966.000.643

Website: ome.edu.vn

Email: [email protected]

Địa chỉ: Số 116 Trần Vỹ, Phường Phú Diễn, Thành phố Hà Nội