Cách Phát Hiện Sớm Trẻ Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Từ 0-3 Tuổi

Với vai trò là phụ huynh, việc quan sát và đồng hành cùng con trong những năm tháng đầu đời là vô cùng quan trọng. Giai đoạn từ 0 đến 3 tuổi là “Cửa sổ Vàng” để tối đa hóa sự phát triển của não bộ. Chính vì vậy, phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ là chìa khóa then chốt quyết định hiệu quả của mọi nỗ lực can thiệp sau này. Hãy nhớ rằng, việc tìm kiếm thông tin là bước đầu tiên của sự hỗ trợ đầy yêu thương.

I. Nhận Diện Dấu Hiệu Tự Kỷ Theo Mốc Tuổi (0-3 Tuổi)

Việc nhận biết biểu hiện trẻ rối loạn phổ tự kỷ cần sự quan sát tinh tế, đặc biệt là sự vắng mặt của những kỹ năng xã hội cơ bản theo chuẩn phát triển. Dấu hiệu thường trở nên rõ ràng hơn khi trẻ lớn dần, nhưng những khác biệt đã có thể xuất hiện rất sớm.

1. Dấu hiệu rất sớm (Dưới 12 tháng)

Mặc dù việc chẩn đoán chính thức gần như không thể thực hiện ở giai đoạn này, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra sự khác biệt trong tương tác cảm xúc sớm. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ sơ sinh là cực kỳ quan trọng:

• Thiếu sự trao đổi mắt ngắn: Trẻ có thể tránh hoặc duy trì giao tiếp bằng mắt rất ngắn ngủi, không thường xuyên nhìn vào mặt người chăm sóc.
• Phản ứng hạn chế với âm thanh/giọng nói: Trẻ ít có vẻ quan tâm đến giọng nói của người khác, đặc biệt là giọng nói của mẹ, hoặc ít quay đầu theo nguồn âm thanh (sau khi đã loại trừ các vấn đề về thính giác).
• Thiếu tiếng cười: Trẻ ít cười đáp lại hoặc không thể hiện sự ấm áp và vui vẻ một cách tự phát khi được tương tác (đặc biệt là sau 4 tháng tuổi).
• Thiếu tương tác: Trẻ không thực hiện các hành động như căng người, uốn người hoặc đưa tay ra để báo hiệu muốn được bế.

Ở giai đoạn sơ sinh này, việc thiếu các phản xạ xã hội và cảm xúc cơ bản là tín hiệu cảnh báo phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ cần được phụ huynh quan tâm.

2. Dấu hiệu quan trọng (12-18 tháng)

Các dấu hiệu ở giai đoạn này tập trung vào các kỹ năng giao tiếp tiền ngôn ngữ và xã hội:

• Chậm bập bẹ: Đến 12 tháng tuổi, trẻ không có các âm thanh bập bẹ mang tính xã hội hoặc có ý nghĩa (ví dụ: ba-ba, ma-ma).
• Không sử dụng cử chỉ: Thiếu các cử chỉ giao tiếp quan trọng như vẫy tay tạm biệt, chỉ trỏ có mục đích (để yêu cầu hoặc để chia sẻ sự quan tâm), hoặc đưa đồ vật cho người khác. Sự vắng mặt của việc chỉ trỏ là một dấu hiệu cảnh báo mạnh.
• Không phản ứng khi được gọi tên: Dù thính giác bình thường, trẻ vẫn thường xuyên không phản ứng, hoặc phản ứng rất chậm, khi được gọi tên.
• Thiếu sự chú ý: Đây là khả năng trẻ luân phiên nhìn giữa một đồ vật và khuôn mặt người chăm sóc để chia sẻ trải nghiệm. Nếu trẻ chỉ tập trung vào đồ vật mà không chia sẻ ánh mắt với người lớn, đây là một dấu hiệu trẻ tự kỷ 18 tháng tuổi cần được kiểm tra.

Sự thiếu hụt cử chỉ xã hội, hành vi chia sẻ chú ý và sự chậm trễ trong bập bẹ có mục đích là những dấu hiệu then chốt ở độ tuổi này.

3. Dấu hiệu rõ ràng (3 tuổi)

Đến 3 tuổi, khi ngôn ngữ và các hoạt động phát triển mạnh, biểu hiện trẻ rối loạn phổ tự kỷ trở nên rõ ràng hơn:

• Ngôn ngữ chậm hoặc không phát triển chức năng: Trẻ chưa nói được các cụm từ hai từ có ý nghĩa (không phải lặp lại). Nếu có ngôn ngữ, nó có thể mang tính lặp lại hoặc không được sử dụng để giao tiếp yêu cầu/nhận xét.
• Chơi đùa hạn chế: Trẻ có thể không biết chơi giả vờ (đóng vai), hoặc chỉ tương tác với đồ chơi theo cách cứng nhắc, lặp lại (ví dụ: liên tục xếp thành hàng, quay bánh xe, bật tắt công tắc) thay vì chơi sáng tạo.
• Hành vi cứng nhắc và lặp lại: Tần suất và cường độ của các hành vi như đập tay, lắc lư người, hoặc đi nhón gót tăng lên. Sự khó khăn trong việc thay đổi thói quen cũng là dấu hiệu trẻ tự kỷ 2 tuổi cần lưu ý. Việc phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ ở giai đoạn này sẽ tạo tiền đề can thiệp tốt nhất.

Sự khác biệt rõ rệt giữa biểu hiện trẻ rối loạn phổ tự kỷ và trẻ chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần là: trẻ chậm nói vẫn có giao tiếp bằng mắt và cử chỉ xã hội tốt, trong khi trẻ ASD thiếu cả hai yếu tố này.

II. Các Mức Độ Ảnh Hưởng Của Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

Việc phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ không chỉ dừng lại ở việc nhận ra các dấu hiệu ban đầu, mà còn cần đi kèm với sự hiểu biết toàn diện về phổ rộng của tình trạng này. Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một dạng rối loạn phát triển thần kinh đa dạng, trong đó trẻ có thể biểu hiện từ rất nhẹ đến rất nặng. Mỗi trẻ là một cá thể khác nhau, vì vậy mức độ ảnh hưởng và nhu cầu hỗ trợ cũng khác nhau.

Để trang bị kiến thức chuyên sâu và hiểu đúng về phổ rối loạn, các nền tảng hỗ trợ như OME Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp tài liệu, khóa học giúp phụ huynh tiếp cận thông tin chuẩn xác về ASD.

1. Phân biệt 3 mức độ theo nhu cầu hỗ trợ

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần DSM-5, trẻ mắc ASD được phân loại thành ba mức độ, dựa trên độ nặng của khó khăn và mức hỗ trợ cần thiết để trẻ có thể hoạt động hiệu quả trong môi trường sống, học tập và xã hội.

• Mức 1 (Cần hỗ trợ): Trẻ có thể nói được các câu hoàn chỉnh, nhưng khó khăn khi chuyển đổi giữa các hoạt động, và có biểu hiện thiếu linh hoạt trong hành vi. Nếu không có hỗ trợ phù hợp, những khó khăn này có thể trở nên rõ rệt và gây cản trở tại trường học hoặc các hoạt động nhóm.
• Mức 2 (Cần hỗ trợ đáng kể): Trẻ có khó khăn rõ rệt trong giao tiếp bằng lời và phi lời, kỹ năng xã hội hạn chế và hành vi lặp lại đủ để gây cản trở trong nhiều môi trường khác nhau. Phương pháp dạy trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể áp dụng như ABA, ngôn ngữ trị liệu,…
• Mức 3 (Cần hỗ trợ rất đáng kể): Trẻ có những thiếu hụt nặng nề về kỹ năng giao tiếp bằng lời và phi lời. Sự phản ứng với các tương tác xã hội là rất hạn chế và có sự thay đổi rõ rệt. 

Việc phân biệt ba mức độ rối loạn phổ tự kỷ theo DSM-5 không chỉ giúp cha mẹ hiểu rõ hơn đặc điểm của trẻ mà còn tạo nền tảng quan trọng cho quá trình phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ và lựa chọn phương pháp can thiệp phù hợp. Sự thấu hiểu của gia đình, kết hợp cùng hướng dẫn từ các chuyên gia, chính là chìa khóa giúp trẻ mở ra cơ hội phát triển tối đa trong tương lai.

2. Tự kỷ ảnh hưởng đến khả năng xã hội & học tập

Sự ảnh hưởng không chỉ giới hạn trong giao tiếp xã hội. Rối loạn phổ tự kỷ ảnh hưởng đến khả năng học tập, khả năng độc lập và xử lý cảm giác của trẻ. Trẻ có thể quá nhạy cảm (hoặc kém nhạy cảm) với ánh sáng, âm thanh, mùi vị hoặc kết cấu, dẫn đến những cơn khủng hoảng cảm xúc. Việc phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ và can thiệp đa chuyên ngành sẽ giảm thiểu tối đa những ảnh hưởng tiêu cực này. 

III. Lộ Trình 4 Bước Để Phát Hiện Sớm Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

Nếu bạn nghi ngờ con mình có dấu hiệu trẻ rối loạn phổ tự kỷ, hãy thực hiện quy trình hành động dưới đây để đảm bảo việc can thiệp được tiến hành kịp thời.

1. Quan sát & tham vấn bác sĩ

Giai đoạn đầu tiên là thu thập dữ liệu khách quan.

• Ghi chép quan sát: Thay vì chỉ nói chung chung, hãy ghi lại chi tiết hành vi của trẻ (Ví dụ: Thay vì nói “Con tôi không chơi với ai,” hãy ghi lại: “Trong 30 phút chơi ở sân, con liên tục xoay một bánh xe đồ chơi và không tương tác với bất kỳ bạn nào, ngay cả khi các bạn mời.”). Những ghi chép này là bằng chứng quan trọng nhất bạn có.

• Tham vấn bác sĩ: Chia sẻ các ghi chép này và yêu cầu bác sĩ tiến hành sàng lọc. Việc phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ bắt đầu bằng cuộc trò chuyện chân thành với bác sĩ.

2. Sàng lọc chuyên môn (M-CHAT-R)

• Sử dụng M-CHAT-R (Modified Checklist for Autism in Toddlers, Revised): Đây là công cụ sàng lọc tiêu chuẩn quốc tế. M-CHAT-R giúp bác sĩ (hoặc chuyên gia) nhanh chóng đánh giá nguy cơ ASD dựa trên các báo cáo của phụ huynh về hành vi của trẻ. Kết quả sàng lọc sẽ xác định liệu trẻ có cần đánh giá chẩn đoán chuyên sâu hơn hay không.

3. Chẩn đoán chính thức (ADOS-2)

• Nếu kết quả sàng lọc cho thấy nguy cơ cao, trẻ cần được chuyển đến các chuyên gia chẩn đoán chính thức: Bác sĩ Thần kinh Nhi/Tâm thần Nhi, hoặc Nhà Tâm lý học Lâm sàng.
• Họ sẽ sử dụng các công cụ chẩn đoán như ADOS-2, đây là một quy trình tương tác tiêu chuẩn hóa để xác định dấu hiệu trẻ rối loạn phổ tự kỷ. Việc phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ chính xác cần phải thông qua quá trình đánh giá đa chiều này.

4. Can thiệp sớm

• Nguyên tắc vàng: Không chờ đợi chẩn đoán chính thức. Khi đã có nghi ngờ cao, việc bắt đầu các chương trình Can thiệp Sớm là ưu tiên hàng đầu.
• Hãy nhớ rằng, phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ chỉ có ý nghĩa khi nó dẫn đến hành động can thiệp ngay lập tức.

IV. Giải Pháp Từ Giáo Dục Đặc Biệt Online

Ngày nay, việc hỗ trợ trẻ sau khi phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ đã không còn giới hạn ở các trung tâm vật lý. Công nghệ mở ra một con đường mới cho phụ huynh. Mô hình này cho phép phụ huynh tiếp cận kiến thức, kỹ thuật trị liệu và sự hướng dẫn của chuyên gia ngay tại nhà. Điều này giúp trẻ được can thiệp trong môi trường tự nhiên nhất, nơi các kỹ năng dễ được tổng quát hóa và duy trì. Giáo dục đặc biệt online là giải pháp lý tưởng cho các gia đình ở khu vực xa xôi hoặc cần sự linh hoạt về thời gian.

Các nền tảng học tập chuyên biệt như OME Việt Nam cung cấp tài liệu, khóa học và các buổi tư vấn trực tuyến được thiết kế riêng cho trẻ tự kỷ. Việc tích hợp công nghệ vào quá trình can thiệp hỗ trợ việc phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ và đảm bảo trẻ nhận được sự hỗ trợ chất lượng cao mọi lúc, mọi nơi. Hành động kiên trì, dựa trên kiến thức và sự hỗ trợ công nghệ là chìa khóa để hỗ trợ con bạn phát triển.

 

>>> Xem thêm: Khóa học Hướng dẫn 7 kỹ thuật can thiệp cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ

 

V. Kết Luận

Phát hiện sớm trẻ rối loạn phổ tự kỷ không phải là dấu chấm hết, mà là khởi đầu của một hành trình hỗ trợ đầy khoa học. Sự phát hiện sớm của bạn trong giai đoạn “Cửa sổ Vàng” (0-3 tuổi) là yếu tố quyết định sự tiến bộ của con.

Hãy vận dụng ngay lộ trình 4 bước: quan sát kỹ lưỡng các dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ, tham vấn chuyên gia và bắt đầu can thiệp ngay lập tức, có thể thông qua các giải pháp linh hoạt như giáo dục đặc biệt online. Sự dũng cảm và quyết tâm của bạn hôm nay, kết hợp cùng các phương pháp khoa học, sẽ mở ra những cơ hội phát triển tối ưu nhất cho con bạn. 

 

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CHỦ ĐỘNG OME VIỆT NAM

Hotline: 0966.000.643

Website: ome.edu.vn

Email: [email protected]

Địa chỉ: Số 116 Trần Vỹ, Phường Phú Diễn, Thành Phố Hà Nội